OPIS OBRAZU

Wizerunek Maryi został namalowany wg wzoru ikonograficznego bizantyjskiej madonny Salus Populi Romani z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie, pierwszej w Europie i największej rzymskiej świątyni poświęconej Matce Bożej.

Obraz ma formę stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem. Obramowany jest złoconą, profilowaną ramą poszerzoną przez motyw liści akantu, dekorowaną u szczytu łuku rocaille'em. W centrum obrazu znajduje się postać Matki Boskiej zwróconej delikatnie w prawo, podtrzymującej na lewym ramieniu Dzieciątko, którego główka zwrócona jest ku lewej. Ponad głową Maryi unoszą się dwa aniołki podtrzymujące koronę. Poniżej, u dołu obrazu, przedstawiona jest centralnie postać fundatorki w towarzystwie dwóch klęczących w pozie modlitewnej aniołów. Tło obrazu stanowi wyobrażenie nieba, poniżej w formie skłębionych chmur, powyżej lekkich obłoków.

Maryja, trzymając Dzieciątko, ma skrzyżowane dłonie, prawa jej  dłoń ma złożone dwa palce do gestu błogosławieństwa; kierując je w dół, Maryja wskazuje Jezusowi na lud. W lewej dłoni, tej od strony Jezusa, trzyma chusteczkę – symbol łaski, opieki nad ludźmi, ulgi w cierpieniu. Ubrana jest w granatowy, podbity czerwienią maforion, czyli wierzchnią szatę kobiecą o formie długiego szalu okrywającego całą postać od głowy do stóp. Tu jest on narzucony na głowę i ramiona Maryi, obwiedziony złotą lamówką zwaną kajmą, symbolizującą chwałę Maryi. Suknia jest w kolorze podbicia maforionu i jest wykończona pod szyją również złotą lamówką. Twarz Matki jest raczej owalna, o silnie podkreślonych liniach łuków brwiowych i o migdałowatych, wpatrzonych w nas oczach, prostym nosie i niewielkich, pełnych, karminowych ustach.

Dzieciątko siedzące na ramieniu Matki, zwrócone jest ku lewej. Lewą ręką przyciska do boku księgę Ewangelii w czarnej oprawie, prawą, z dwoma złożonymi paluszkami, wyciąga w geście błogosławieństwa, jednocześnie wskazując nam na Matkę: „oto Matka twoja”. Twarz ma pełną, oczy zwrócone przed siebie, główkę okoloną krótkimi, kręconymi włosami. Ubrane jest w luźną tunikę, u góry białą ze złotą lamówka przy szyi, poniżej ugrową. Stopy gołe, obute w sandały. Pomiędzy Matką a Dzieckiem nie ma wymiany spojrzeń, każde z nich patrzy w innym kierunku, tylko Maryja patrzy na nas. Głowa Dzieciątka obwiedziona jest cienką linią aureoli, Maryja ma wokół głowy 12 gwiazd.

Ponad głową Maryi, wśród delikatnych obłoków, unoszą się aniołki, opasane zwiewnymi tkaninami. Zwrócone do nas frontalnie, podtrzymują nad głową Maryi złotą koronę inkrustowaną szlachetnymi kamieniami. Korona nad głową Maryi jest koroną zamkniętą (łac. corona clausa), zwieńczoną krzyżem, która w heraldyce jest symbolem niezawisłości. W drugich rączkach aniołki trzymają wyobrażenia: po lewej Słońca a po prawej Księżyca, o ludzkich twarzach.

U podnóża tej sceny, centralnie, przy dolnej krawędzi obrazu, przedstawiono klęczącą postać fundatorki Salomei z Nielepców Czernej. Ubrana jest ona w nieco archaiczny strój typowy dla niewiast z wyższych sfer, starszych, zamężnych i pobożnych. Jest to czarna suknia z wychodzącymi spod rękawów białymi, koronkowymi mankietami i białym żabotem. Włosy, zgodnie z tradycją, ma zakryte białym delikatnym welonem, podtrzymywanym na głowie przez metalową, ozdobną obręcz. Salomea w złożonych do modlitwy rękach trzyma różaniec. Względem towarzyszących jej aniołów, została namalowana w pewnym oddaleniu, tzn. cofnięta do tyłu. Anioły, najbliższe płaszczyzny obrazu, klęczą zwrócone głowami ku Maryi, ręce mają złożone do modlitwy. Ich szaty „jakby” srebrzyste i złociste odsłaniają dekolty i ramiona.

Partia ciężkich, szarych skłębionych chmur oddziela tu strefę ziemską od strefy niebiańskiej. Postać Maryi wyłania się właśnie z tej ciemnej strefy.

Nieomal wszystkie te elementy oryginalnej ikony Salus Populi Romani powtórzone są w wizerunku „Pani Andrychowskiej”. Niemniej jednak, jego ikonografia została rozbudowana, być może w trakcie kolejnych przemalowań związanych z rozwojem kultu.

Głowa Maryi okolona jest wieńcem 12 gwiazd, co jest odzwierciedleniem apokaliptycznego obrazu "Niewiasty obleczonej w słońce, mającej księżyc pod stopami, na której głowie korona z gwiazd dwunastu" ( Ap 12, 1). Liczba dwanaście oznacza porządek Boży i jego doskonałość, symbolika gwiazd jest wyrazem myśli Bożej, według której stworzone życie koncentruje się ku Bogu i wypełnia przeznaczenie otrzymane od Boga. Niewiasta z Apokalipsy przedstawiona jest jako figura kosmiczna i niebiańska − obleczona w słońce, księżyc i gwiazdy, gdzie dwanaście gwiazd symbolizuje dwanaście pokoleń Izraela. Niewiasta jest więc personifikacją ludu Nowego Przymierza, wspólnoty wierzących, tzn. Kościoła.

Na wizerunku „Pani Andrychowskiej” pojawiają się obok gwiazd, przywoływane w ikonografii maryjnej, symbole: Słońca i Księżyca. Podobne porównania zapisane są w obrazie Oblubienicy z „Pieśni nad Pieśniami”: „Któraż to jest, która idzie jak zorza powstająca, piękna jak księżyc, wybrana jak słońce, ogromna jak wojska uszykowane porządnie?” (Pnp 6, 9). Na obrazie andrychowskim, Słońce i Księżyc trzymane są w rękach przez aniołki i mają cechy antropomorficzne, tj. rysy ludzkich twarzy. Kult księżyca, podobnie jak kult słońca, znajdował bezpośrednie uzasadnienie w sakralności nieba, przez co oba te kulty były włączane w symbolikę transcendencji i wieczności. Analogii należy szukać w wizerunku Matki Boskiej Kodeńskiej, która na popularyzujących kult obrazach ma Słońce po lewej a Księżyc po prawej stronie.

Ostatnim ważnym elementem ikonograficznym na obrazie „Pani Andrychowskiej” jest korona unoszona ponad Jej głową przez te same aniołki, które trzymają w rączkach Słońce i Księżyc. Malowana korona ma swoje dopełnienie w koronie rzeźbionej, która jest zwieńczeniem całego ołtarza. Korona jako symbol królewskości Maryi posiada w ikonografii chrześcijańskiej bardzo stare tradycje, a sam akt koronacji jest jednym z najistotniejszych elementów maryjnej ikonografii.

Papież Grzegorz XVI ukoronował rzymska ikonę Salus Populi Romani  15 sierpnia 1838 r., w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wydając bullę papieską Cælestis Regina. Nie wiemy czy ta data zapisała się jakimiś zmianami w wizerunku „Pani Andrychowskiej”, możemy jednak domniemywać, iż mogła mieć wpływ na rozbudowę treści obrazu andrychowskiego.